Uzyskanie odbioru i uzyskanie pozwolenia na użytkowanie to dwa różne etapy procesu budowlanego, choć są ze sobą powiązane.
Odbiór budynku to proces, podczas którego inwestor i wykonawca sprawdzają, czy budowa została zakończona zgodnie z projektem, przepisami prawa oraz warunkami umowy. Odbiór techniczny obejmuje m.in. kontrolę jakości wykonanych prac, zgodności z projektem oraz spełnienia wszelkich norm i standardów budowlanych. Uzyskanie odbioru jest krokiem wstępnym i koniecznym do uzyskania pozwolenia na użytkowanie.
Użytkowanie budynku bez przeprowadzenia odbioru technicznego może prowadzić do konsekwencji prawnych i administracyjnych. Zgodnie z Prawem budowlanym, organ nadzoru budowlanego ma prawo nakazać wstrzymanie użytkowania obiektu, który nie przeszedł wymaganego odbioru. Brak odbioru oznacza, że budynek nie został oficjalnie sprawdzony pod kątem zgodności z projektem, przepisami prawa i normami technicznymi, co może prowadzić do uznania obiektu za niebezpieczny lub niewłaściwie wykonany. Konsekwencje mogą obejmować nakazy przeprowadzenia dodatkowych kontroli, wykonania niezbędnych napraw, a także nałożenie kar finansowych za niezgodność z przepisami budowlanymi.
Wysokość kary za użytkowanie budynku bez odbioru ustalana jest na podstawie iloczynu stałej stawki opłaty (500 zł), współczynnika kategorii obiektu budowlanego oraz współczynnika jego wielkości. W przypadku pierwszej kary za nielegalne użytkowanie, kwota ta jest podwyższana dziesięciokrotnie, co może oznaczać karę od kilku tysięcy złotych do nawet 100 000 zł, w zależności od specyfiki obiektu. Kolejne kary mogą być pięciokrotnie wyższe od podstawowej stawki. Organy nadzoru budowlanego mogą nakładać kary wielokrotnie, aż do momentu usunięcia naruszenia prawa, czyli przeprowadzenia odbioru technicznego lub uzyskania pozwolenia na użytkowanie
Użytkowanie budynku bez uzyskania pozwolenia na użytkowanie wiąże się z poważnymi konsekwencjami prawnymi i administracyjnymi. Zgodnie z ustawą Prawo budowlane, art. 91a, osoba, która nie uzyskała wymaganego pozwolenia, podlega karze grzywny, ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności.
